Parafie średniowieczne były zarówno najmniejszymi jednostkami administracji kościelnej, jak i podstawowymi komórkami życia społecznego w okresie średniowiecza. W historiografii Kościoła w państwie zakonu krzyżackiego kładziono do tej pory nacisk na mechaniczne odtwarzanie sieci parafialnej i jej rozwój w ujęciu dynamicznym. Tymczasem aspekty społeczne funkcjonowania parafii oraz klimat religijny były traktowane marginalnie lub - co dotyczy głównie parafii wiejskich - wcale. Dotychczasowe badania nad siecią parafialną prowadzone były niejednokrotnie przy okazji analizy zjawiska rozwoju osadnictwa na ziemiach pruskich w XIII i XIV wieku. Są to niejednokrotnie prace pisane jeszcze na przełomie XIX i XX stulecia, pisane na potrzeby współczesności. W porównaniu z analogicznymi badaniami prowadzonymi dla obszarów średniowiecznej Polski (by wymienić choćby opracowania Eugeniusza Wiśniowskiego) problematyka parafii jest dla obszarów państwa krzyżackiego nad Bałtykiem opracowana w sposób wysoce niezadowalający. Dość stwierdzić, że w dotychczasowych opracowaniach dominują bądź proste zestawienia (A. Olczyk), bądź analizy wybranych kwestii, np. patrociniów (W. Rozynkowski). Nie ma opracowań, w których parafie byłyby przedmiotem gruntownych badań nie tylko z punktu widzenia organizacji kościelnej, ale również funkcji społecznych.
Całościowe opracowanie sieci parafialnej w postaci internetowej bazy danych stanowi więc uzupełnienie istotnej luki w dotychczasowych badaniach nad Kościołem w państwie zakonu krzyżackiego. W dotychczasowej historiografii zajmowano się bowiem instytucjami diecezji i kapituł katedralnych oraz ich relacjami z władzą świecką reprezentowaną przez braci-rycerzy. Przedmiotem studiów były jedynie parafie miejskie, choć badania nad tą problematyką prowadzone były z reguły na marginesie szeroko pojętych studiów nad dziejami miast pruskich.
Głównym celem projektu jest tym samym odtworzenie sieci parafialnej na obszarze państwa krzyżackiego w Prusach i na Pomorzu Gdańskim w oparciu o szeroki kwestionariusz badawczy, obejmujący nie tylko same parafie, ale również szereg aspektów związanych z niższym duchowieństwem, świeckimi oraz szeroko pojętą kulturą materialną. Głównym problemem naukowym pozostaje kwestia liczby parafii, specyfika sieci parafialnej na obszarach poszczególnych biskupstw i archidiakonatu pomorskiego, kondycji finansowej, identyfikacji przedstawicieli niższego duchowieństwa oraz świeckich zaangażowanych w życie parafii. Celem projektu jest również stworzenie internetowej bazy danych umożliwiającej szybkie wyszukiwanie informacji na temat określonej parafii, która znajdować się będzie na stronie www.parafie.umk.pl. Zaletą takiej bazy danych jest możliwość jej stałego uzupełniania w latach następnych, po zakończeniu prac nad konstrukcją narzędzia internetowego.
Baza danych dzięki opcji zaawansowanego wyszukiwania pozwala na prowadzenie badań na różnych płaszczyznach problematyki związanej z parafiami średniowiecznymi. Pozwala ona na:
- stwierdzenie całkowitej liczby parafii na terenie poszczególnych diecezji
- śledzenie zmian w kształcie sieci parafialnej na terenie poszczególnych diecezji
- umożliwia badania nad duchowieństwem parafialnym, jego pochodzeniem, wykształceniem i mobilnością
- umożliwia prowadzenie badań hagiotoponimicznych dzięki bazie patrociniów
- umożliwia prowadzenie badań nad społecznościami parafialnymi
- umożliwia prowadzenie badań nad duchowością dzięki informacjom o zachowanych księgozbiorach
- udostępnia wiedzę na temat parafii społecznościom lokalnym; stanowi świetne narzędzie edukacji regionalnej obecnej w programach nauczania historii
Projekt ma stanowić również okazję do podsumowania dotychczasowej historiografii oraz wytyczenia nowych kierunków badawczych na tym obszarze. Temu ma służyć konferencja międzynarodowa wpisana w harmonogram niniejszego projektu, której ukoronowaniem ma być publikacja tomu.
